Alles over ftalaten

Wat zijn ftalaten?

Ftalaten zijn synthetische chemicaliën die onder andere in verband worden gebracht met schade aan het voortplantingssysteem, hormoonverstoring en negatieve effecten op de hersenen. Ftalaten zijn trouwens niet één enkele chemische stof, maar verwijzen naar een groep chemicaliën. Wat ons extra zorgen baart, is dat ftalaten niet chemisch gebonden zijn aan het materiaal waar ze aan worden toegevoegd. Dit betekent dat ze constant lekken in het milieu, waardoor de blootstelling van mens en milieu aan deze stoffen toeneemt. Daarom is het essentieel om te weten waar ze voorkomen en hoe je jouw blootstelling eraan kunt verminderen.

Maar voordat we de diepte ingaan over hoe ftalaten onze gezondheid beïnvloeden, laten we eerst eens kijken naar wat ftalaten eigenlijk zijn, toch? 

Nou, het zijn synthetische chemicaliën die zo hun trucjes hebben. Ze laten geuren bijvoorbeeld langer rondhangen en hebben zelfs het magische vermogen om plastic te veranderen in dat zachte, flexibele, en buigzame materiaal waar we allemaal wel bekend mee zijn. Denk maar eens aan van die kneedbare speelgoedartikelen, zoals squishies en slijmmonsters, of zachte en buigzame toys zoals strandballen en badeendjes. Maar daar blijft het niet bij, hoor! Ftalaten hebben nog meer talenten in huis. Zo kunnen ftalaten ook gebruikt worden om de houdbaarheid van cosmetica te verlengen en ervoor te zorgen dat nagellak langer blijft zitten zonder te barsten. Ook in vloerbedekkingen en behang zorgen ze ervoor dat deze producten langer meegaan en makkelijker te verwerken zijn. Kortom, ftalaten zijn overal om ons heen en spelen een rol in heel wat alledaagse producten die we gebruiken.

Wist je dat? De meest bekende ftalaat is di-(2-ethylhexyl)ftalaat, meestal aangeduid als DEHP. Deze ftalaat met een hoog moleculair gewicht is wereldwijd de meest gebruikte ftalaat en staat bekend als een van de meest schadelijke voor de menselijke gezondheid.

Waar zitten ftalaten in?

Ftalaten zitten in meer producten dan je misschien denkt. De meeste mensen kennen ftalaten als chemische stoffen die ervoor zorgen dat plastics en materialen zoals polyvinylchloride (PVC) zacht en flexibel worden. Maar wist je dat ftalaten ook op heel veel andere manieren worden gebruikt en in talloze andere producten terug te vinden zijn?

Hier zijn een paar plekken waar je ftalaten kunt tegenkomen:

Schoonmaakproducten: veel conventionele schoonmaakmiddelen die je in de supermarkt kan kopen, zoals ruitenreinigers, afwasmiddel en wasmiddelen, bevatten ftalaten vanwege de geurstoffen die erin zitten. Dit betekent dat je tijdens het schoonmaken ook ftalaten inademt of via je huid opneemt.

Verzorgingsproducten: eigenlijk is het van de zotte dat heel veel verzorgingsproducten als ‘personal care’ worden gepromoot, terwijl er giftige ftalaten in zitten. Ftalaten zitten in nagellak, conditioners, shampoos, deodorants, haarsprays, parfums en cosmetica. Omdat we deze producten vaak dagelijks gebruiken, is onze blootstelling aan ftalaten vrijwel constant. Ewwww, nee bedankt!

Speelgoed: ook in speelgoed worden nog steeds vaak ftalaten gevonden. Deze stoffen worden gebruikt als weekmakers in plastic speelgoed om het buigzaam en flexibel te maken.

‘Gewone’ huishoudelijke producten: er kunnen ook ftalaten zitten in andere huishoudelijke producten zoals plastic laarzen, regenjassen, opblaasbare matrassen, elektronica, auto-interieurs, douchegordijnen, douchemutsen, plastic meubels, tuinslangen, plastic keukengerei, plastic bestek, plastic folie, plastic flessen enzovoorts.

Via al deze producten kunnen ftalaten in ons bloed terechtkomen: door contact met onze huid, als we ze inslikken of inademen. Veel mensen vergeten overigens dat onze huid ons grootste orgaan is! Ftalaten houden van vet en kunnen dus door onze huid heen gaan en zich in ons vetweefsel ophopen, waardoor onze blootstelling aan giftige stoffen toeneemt (hallo body burden!).

 

Ftalaten in plastic

Nog even een geschiedenislesje: ftalaten zijn al sinds het begin van de 20e eeuw in gebruik vanwege hun veelzijdigheid en worden daarom in talloze producten toegepast. Ze worden voornamelijk gebruikt als weekmakers, wat betekent dat ze aan plastic worden toegevoegd om de flexibiliteit, transparantie en levensduur te vergroten, vooral in PVC-plastics. Zonder ftalaten (of andere weekmakers) zouden deze plastics stijf en broos zijn, wat hun bruikbaarheid aanzienlijk zou beperken.

Door het wijdverbreide gebruik van plastic in de moderne wereld zijn ftalaten bijna overal te vinden: in speelgoed, auto's, elektrische bedrading, wandbekleding, vloeren, meubels, schoenen, tassen, verpakkingen, medische apparaten - je kunt het zo gek niet bedenken.

Zijn ftalaten verboden in Europa? 

Nee, ftalaten zijn - als een familie van chemicaliën - niet verboden in de EU. Wel zijn er diverse beperkingen. 

Zo beperkt de EU het gebruik van een aantal ftalaten die als gevaarlijk voor de gezondheid worden beschouwd, via verschillende regelgevingen. Denk daarbij aan de ‘algemene’ REACH-verordening maar ook aan productspecifieke wetgeving, zoals de Toy Safety Directive (die waarschijnlijk wordt vervangen door de Toy Safety Regulation) die ziet op de veiligheid van speelgoed en de Cosmeticaverordening betreffende de veiligheid van cosmetische producten. Zo'n wettelijke beperking houdt meestal in dat er specifieke limieten zijn vastgesteld (maximaal 1 mg/kg bijvoorbeeld).

De vraag is natuurlijk of we, door deze regels, wel voldoende worden beschermd tegen blootstelling aan ftalaten. Wij - bij Less Toxic Please - vinden van niet.

Zo blijkt handhaving van de EU-regels voor productveiligheid keer op keer (vooral voor online verkopen) uitermate moeizaam te gaan. Dat blijkt ook wel uit het feit dat, als er een keer wat producten worden getest, er toch wel errug vaak schadelijke, illegale stoffen in zitten. Vooral uit China geïmporteerde producten voldoen regelmatig niet aan de normen (dit blijkt ook weer uit het meest recente Safety Gate rapport van de EU). 

Nog niet overtuigd dat nasty chemicaliën, zoals ftalaten, óók in Europa een probleem zijn? Uit het grootste onderzoek ooit naar menselijke blootstelling aan chemicaliën in Europa (de HBM4EU), werden urine- en bloedmonsters van meer dan 13.000 mensen in 28 Europese landen geanalyseerd. De resultaten toonden "schrikbarend hoge" niveaus van blootstelling aan gevaarlijke chemicaliën aan, vooral bij kinderen. Dit onderzoek veroorzaakte redelijk wat ophef, omdat het duidelijk liet zien hoe wijdverspreid de blootstelling aan deze chemicaliën is, ondanks de EU-regelgeving die bedoeld is om ons te beschermen tegen hun schadelijke effecten.

Naast dat handhaving vaak te wensen overlaat, is er ook het probleem van de ‘regrettable substitutes’. Dit betekent, kort gezegd, dat bedrijven chemicaliën vervangen door andere chemische stoffen die vaak vergelijkbare schadelijke effecten kunnen hebben om zo regelgeving te kunnen ontwijken. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer bedrijven bisfenol A (BPA) vervangen door bisfenol S (BPS) in producten zoals thermisch papier en plastic verpakkingen. Maar ook bij ftalaten is er een vergelijkbare verschuiving waargenomen van sommige controversiële ftalaten naar DINCH. Verschillende onderzoekers geven aan dat er meer onderzoek nodig is naar DINCH om de veiligheid ervan te kunnen garanderen. Wel zijn er bij rattenstudies onder andere effecten op de nieren en schildklier waargenomen bij hoge doses. Wij zijn er (nog) niet gerust op.

Het cocktaileffect

Ook is er nog het probleem dat de EU-regelgeving geen rekening houdt met het zogenaamde cocktaileffect. De huidige regels richten zich op de blootstelling aan één ftalaat per keer, uit één specifiek producttype. In werkelijkheid worden mensen echter blootgesteld aan chemische stoffen als onderdeel van complexe mengsels. Dit kan leiden tot een systematische onderschatting van de effecten die ontstaan door de combinatie van deze stoffen. Onderzoek door HBM4EU heeft bovendien laten zien dat combinaties van chemicaliën, gezondheidseffecten kunnen versterken. Zelfs wanneer individuele stoffen binnen wettelijke limieten blijven, kunnen de gezondheidsrisico's door blootstelling aan meerdere stoffen dus aanzienlijk zijn. Daarom concludeert HBM4EU dat er een dringende noodzaak is om de Europese wetgeving bij te werken om deze complexe realiteit beter aan te pakken.

Ftalaten gezondheidseffecten 

Als het nog niet duidelijk was: wij zijn absoluut geen fan van ftalaten. En daar hebben we alle reden toe, want de mogelijke gezondheidseffecten van ftalaten zijn ronduit verontrustend.

Onze grootste zorg is de impact van ftalaten op de voortplanting en vruchtbaarheid. Verschillende onderzoeken suggereren dat ftalaten de kwaliteit van sperma kunnen aantasten en kunnen leiden tot kleinere penissen en andere problemen. Maar daar houdt het niet op. Ftalaten worden ook in verband gebracht met andere ernstige gezondheidsproblemen, zoals obesitas, ADHD, autisme, hormoonverstoring, (borst-)kanker en schildklieraandoeningen.

Wat ftalaten extra zorgwekkend maakt, is - zoals we al even aangaven - het feit dat ze niet chemisch gebonden zijn aan de materialen waarin ze worden verwerkt. Hierdoor lekken ftalaten voortdurend uit producten, vooral onder invloed van factoren zoals warmte of licht. Met ftalaten die in zoveel producten voorkomen, zorgt deze constante verspreiding van gevaarlijke chemicaliën voor behoorlijk wat kopzorgen.

Ftalaat-vrij leven?

Wil je, net als wij, je blootstelling aan ftalaten verkleinen? Dan hebben we de volgende tips voor je:

De belangrijkste tip: vermijd (zacht) plastic zoveel mogelijk. We kunnen wel hele complexe verhalen ophangen, maar de waarheid is dat elk plastic product (ongeacht of het 'duurzaam' of 'biologisch' is) een potentieel gezondheidsrisico met zich meebrengt. Probeer in ieder geval de volgende stappen te zetten:

  • Vermijd plastic producten die in contact komen met eten of drinken, zoals herbruikbare waterflessen.
  • Vermijd plastic dat wordt verhit en stop zeker geen plastic in de afwasmachine of magnetron.
  • Koop geen plastic speelgoed meer voor je kinderen, maar kies bijvoorbeeld voor houten alternatieven.

Daarnaast zijn er nog een paar tips:

  • Gebruik glas, roestvrij staal of keramiek voor voedselopslag en drinkgerei.
  • Kies voor natuurlijke biologische materialen zoals katoen, linnen of wol, in plaats van synthetische materialen (ook in kledingstukken kunnen ftalaten zitten).
  • Ventileer je huis regelmatig om de concentratie van chemische stoffen te verminderen.
  • Vermijd verzorgingsproducten of schoonmaakproducten waar je op het etiket het woordje ‘fragrance’, ‘parfum’ of ‘aroma’ terugvindt. 

Door deze eenvoudige stappen te volgen, kun je je blootstelling aan ftalaten aanzienlijk verminderen. En het goede nieuws? Je kunt vrij snel ontgiften van ftalaten. Het is vooral de hoeveelheid en constante blootstelling die ons parten speelt. Dus met elke stap ben je goed bezig. Dat is dan wel weer een fijn gevoel, toch?

 

Disclaimer (Do Your Own Research): We delen met alle liefde onze ervaringen en kennis met je die we hebben opgedaan in onze zoektocht naar een gifvrij leven. Tegelijkertijd willen we wel benadrukken dat jij als enige verantwoordelijk bent voor jouw gezondheid (dat spreekt voor zich, toch?). De informatie die we hier delen is bedoeld voor algemene educatieve doeleinden en is geen persoonlijk medisch advies. Iedereen is uniek, en wat voor de een werkt, werkt misschien niet voor de ander.