Veel Nederlandse rivieren, meren en kustwateren zijn ernstig vervuild met PFAS, ook wel "forever chemicals" genoemd. Deze stoffen blijven ons milieu en onze gezondheid teisteren door hun extreme persistentie en mobiliteit. Volgens monitorgegevens van het European Environment Agency (EEA) blijkt dat de concentraties van PFOS (een type PFAS) in een groot deel van de Europese wateren de vastgestelde grenswaarden overschrijden. In Nederland is dit probleem bijzonder zorgwekkend: maar liefst 96% van de waterlichamen overschrijdt de toegestane normen.
De situatie in Europa: wijdverspreide vervuiling
Volgens de EEA hebben veel Europese waterlichamen te maken met PFAS-vervuiling. Tussen 2018 en 2022 overschreed 51 tot 60 procent van de rivieren en 47 tot 100 procent van de kustwateren de toegestane limieten voor PFOS. In meren varieerde dit percentage van 11 tot 35 procent. Daarnaast worden PFAS-verbindingen met een korte keten, zoals TFA, steeds vaker aangetroffen in grondwater. Dit vormt een groeiende uitdaging voor de zuivering van ons drinkwater.
De situatie in Nederland
Nederland wordt hard getroffen door PFAS-vervuiling, met name door PFOS:
- 96% van de waterlichamen in Nederland overschrijdt de limieten voor PFOS zoals vastgesteld in de EU-wetgeving.
- PFOS wordt vaak aangetroffen in rivieren zoals de Rijn en Maas, die het land binnenkomen vanuit industriële gebieden in Duitsland en België.
- Het wordt steeds duidelijker dat ook andere PFAS-stoffen, zoals kortketen-PFAS, een bedreiging vormen, vooral in drinkwater.
Een overzicht van PFOS in Nederlandse wateren
De schaal van PFAS-vervuiling in Europa is alarmerend groot. Volgens het Forever Pollution Project zijn er naar schatting ongeveer 23.000 locaties in Europa vervuild met PFAS, waarvan circa 2.300 hotspots zijn geïdentificeerd met extreem hoge vervuilingsniveaus die een direct gevaar vormen voor de volksgezondheid. Zo'n hotspot vinden we bijvoorbeeld in Schiphol, maar ook in het Groningse Boerakker.
De hotspots met hoge PFAS-concentraties bevinden zich vaak in de buurt van industriële locaties, vliegvelden en gebieden waar schuimblusmiddelen intensief zijn gebruikt. Nederland, als dichtbevolkt land met veel industrie en rivieren die PFAS meevoeren uit andere landen, wordt daarbij, in vergelijking met andere landen, onevenredig zwaar getroffen.
Kennishiaten: Wat weten we (nog) niet?
Een recent rapport van het Joint Research Centre van de Europese Commissie benadrukt de grote kennishiaten rondom PFAS-vervuiling in het aquatische milieu. Er zijn nog veel vragen die onbeantwoord blijven, waaronder:
- De volledige omvang van de vervuiling: Het ontbreekt aan uitgebreide monitoring in veel gebieden.
- De impact van minder bekende PFAS-verbindingen: Terwijl PFOS en PFOA veel aandacht krijgen, worden andere PFAS-varianten, zoals kortketen-PFAS, nog onvoldoende bestudeerd.
- Langetermijneffecten: De accumulatie van PFAS in water, sedimenten en biota is slecht gedocumenteerd, wat het moeilijk maakt om de volledige ecologische en gezondheidsimpact te begrijpen.
Wat wordt eraan gedaan?
De Europese Unie heeft verschillende maatregelen genomen om PFAS-vervuiling aan te pakken. Zo is PFOS al sinds 2010 verboden en zijn er strengere regels opgesteld voor het monitoren en beperken van andere PFAS-verbindingen. Lidstaten zijn verplicht om PFOS te monitoren in oppervlaktewater en grenswaarden na te leven volgens de Kaderrichtlijn Water.
In 2020 is de vernieuwde Drinkwaterrichtlijn (DWD) aangenomen, die voorschrijft dat vanaf 2026 PFAS-niveaus in drinkwater verplicht moeten worden gemonitord. Deze richtlijn stelt een limiet van 0,5 microgram per liter voor totaal PFAS.
In Nederland heeft de overheid PFAS toegevoegd aan de lijst van "zeer zorgwekkende stoffen". Dit verplicht bedrijven om het gebruik van PFAS te minimaliseren en emissies te voorkomen. Daarnaast investeren waterbeheerders in nieuwe technologieën en methoden om PFAS uit drinkwater te verwijderen. Ondanks deze inspanningen blijft de implementatie van effectieve maatregelen complex, onder andere door de hoge kosten, technische uitdagingen en de beperkte kennis over de langetermijneffecten van minder onderzochte PFAS-verbindingen.
Waarom PFAS zo gevaarlijk zijn
PFAS vormen een ernstige bedreiging voor mens en milieu. Deze stoffen zijn extreem persistent en kunnen zich via waterstromen, lucht en grond over grote afstanden verspreiden. Eenmaal in het milieu hopen ze zich op in organismen, waardoor ze de voedselketen binnendringen.
De gezondheidsrisico's van PFAS zijn groot. Studies hebben aangetoond dat deze stoffen kanker kunnen veroorzaken, de vruchtbaarheid kunnen aantasten en het immuunsysteem kunnen verstoren.
Wat kun jij doen om PFAS in water te verminderen?
- Gebruik een waterfilter: Filters met actieve kool kunnen PFAS uit kraanwater drastisch beperken. Controleer of het filter specifiek PFAS reduceert.
- Vermijd PFAS-producten: Draag je steentje bij en kies als consument bewust voor less toxic producten, om nog meer PFAS-vervuiling via afvalwater te voorkomen.
- Houd waterkwaliteitsrapporten bij: Check de rapporten van je lokale waterbedrijf voor inzicht in PFAS-niveaus in jouw regio.